De baan op!.. Het was (is) een prachtig boekje. Klein van formaat (10,5 op 13,5 cm.). Vrij dik: 32 bladzijden (ik heb ze geteld, want de pagina's zijn niet genummerd). Vol met ideeën en raadgevingen over het maken van trektochten en het kamperen. Bijzonder rijkelijk en kleurijk geïllustreerd met tot de verbeelding sprekende tekeningen van Michel Tacq.
Even tussendoor. De Brusselse striptekenaar Michel Tacq (1927-1994) was - samen met scenarist Jean-Michel Charlier - de schepper van De beverpatroelje, een reeks tekenverhalen met in de hoofdrollen een groepje scouts. De eerste verhalen uit deze serie, Het geheim van Diepenbos (verschenen 1955) en De vermiste padvinder (1958), heb ik met veel genoegen gelezen. (Helaas bezit ik enkel van De vermiste padvinder nog het originele exemplaar uit mijn kindertijd).
Maar goed, ik wou het hier niet hebben over de avonturen van Veulen, Valk, Kat, Vlieg en Tapir (want zo heetten de protagonisten van De beverpatroelje, met hun totemnaam natuurlijk) - maar over het boekje De baan op!
Laat ik een stukje citeren uit de inleiding, dan is meteen de toon gezet: "Gegroet, Avonturenzoeker, die niet houdt van een mak leventje van alle dag, zonder durf, zonder spanning en zonder inspanning. (…). Gij weet het zeer goed dat ge op uw kamer geen avonturen kunt beleven en zeer graag zijt ge van de partij bij een tocht door een bos, bij een exploratie van een rivier of bij welke avontuurlijke trip dan ook. (…)".
Dat laatste was maar al te waar, want het moet in mijn vroege tienerjaren zijn geweest - ik schat zo rond 1963 à '64 - dat ik De baan op! in handen kreeg. Rond die tijd begon ik te dromen van reizen en zwerftochten allerhande. Allicht heeft het boekje dat gedroom helpen ontketenen, minstens speelde het er op in.
Via een massa praktische tips, komen alle mogelijke thema's van het trektochten-maken en het overnachten in de natuur aan bod: de tent (maar ook het bouwen van een hut), de rugzak en het kampeermateriaal, de slaapzak, het stappen, het zich oriënteren, het maken van kampvuren, het koken…
Maar ook de culturele aspecten van de trektocht worden niet vergeten. De jonge avonturier wordt aangemaand een "explorator" te zijn, en geen "toerist". "Wees nieuwsgierig: stap zonder oogkleppen voorbij natuurwonderen. / Documenteer U: plan uw opzoekingen alvorens te vertrekken (kaarten, boeken, foto's). / Opmerkzaamheid: hou uw zinnen steeds wakker; bekijk, beluister: mensen (gesprekken, gewoonten, arbeid); de natuur en de dingen (zij verklaren de houding der mensen) (…)". En ook: "Neem contact: begin het gesprek met de mensen over wat hun interesseert, ge zult te weten komen wat u interesseert". Op een andere bladzijde leert de rugzakreiziger "een goede schets" maken, want die "vertelt meer dan een lang verslag".
Als de avond is gevallen kan men "een prettig overzicht van de verlopen dag" opvoeren, met "maskers en vermomming" - kan men zang en volksdans beoefenen - de fluit, de harmonica, de gitaar de mandolien of de banjo bovenhalen. Onaangenaam zijn echter: "de stomme moppen", "een kampvuur dat niet brandt (houtvoorraad…)", en "rook die de omzitters verveelt". Uitstekend daarentegen: de "aanwezigheid van de terreineigenaars, de dorpelingen, de herbergouders; / een prettige atmosfeer, die langzaam rustiger wordt om de kalmte van de nacht voor te bereiden".
Goed, men kan argumenteren dat De baan op! een wat al te idyllisch beeld van het buitenleven oproept - er is nergens sprake van blaren op je voeten of van mieren die in je broekspijpen kruipen, en zelfs de bladzijden over regen- en winterweer zijn van romantische plaatjes voorzien - maar ach, de mooie kanten van het leven mogen al eens wat excessief in de verf worden gezet, ze kunnen dat best gebruiken.
Er is met het boekje De baan op! echter iets veel ergers aan de hand… Het begint al op bladzijde 4, waar een lijstje staat van wat je allemaal in je rugzak moet stoppen: "zeker de suiker niet vergeten" staat er! En op bladzijde 11, wordt, onder het kopje "voeding", zij het nog terloops, "suiker met water of thee" aanbevolen!
Bladzijde 15 is volledig gewijd aan dranken, en daar is het helemaal raak. Wat kan onze jonge, de natuur intrekkende vriend(in) het best drinken? Als het warm weer is: water met citroensap én suikerklontjes (er staan er vijf getekend, bij één glas water en één citroen). En als het koud is? Dat dient een heuse cocktail geshaked… "Appelsienen raspen met stukjes suiker; de suiker in een ketel doen met warm water; afdekken en lichtjes laten koken; evenveel warme wijn en warm water toevoegen; suiker naar wens; flink opwarmen, maar niet laten koken; het sinaasappelsap bijvoegen". En wat "als ge uit vorm zijt"? Dan: "1/4 liter warme melk + 5 klontjes + 2 geklutste eieren"!
Begint het u te dagen? Op de volgende bladzijde wordt het nog gortiger. Daar krijgen we te lezen dat op vlak van voeding niet de hoeveelheid van belang is, maar het aantal calorieën, en dat 100 gram suiker evenveel calorieën bijbrengt als bijvoorbeeld 500 gram aardappelen, 850 gram wortelen of 2110 gram sla!
Het obesitas-probleem stond in die dagen duidelijk nog niet op de kaart, want op de bladzijden met dessert-recepten passeren de volgende caloriebommen de revue: porridge ("200 gr. suiker bijvoegen"), vla ("een liter melk samen met 200 gr. suiker laten koken"), mokakreem ("200 gr. suiker toevoegen"), verloren brood ("met poedersuiker bedekken"), chocoladeschuim ("drie repen chocolade laten smelten"), karamelsaus ("12 klontjes suiker met een weinig water oplossen"), en zachte chocolade-karamellen ("500 gr. suiker in een halve liter room koken").
En ja, de jonge reiziger mocht geen toerist, maar moest een explorator zijn - weet u nog? Twee bladzijden lang wordt "een mogelijke exploratie" opgevoerd. Onderwerp: "van biet tot suiker"! Een gedetailleerd overzicht van de fabrieksfabricage van de "witte" suiker… Als klap op de vuurpijl was er dan nog pagina 24, een onverholen lofzang op de industriële suiker. "Van het kind tot de oude man, zowel de kampeerder als de sportman, allen vinden in de suiker kracht en gezondheid. (…). Elk voedsel brengt het calorieën bij…".
Het boekje De baan op! was "technisch verwezenlijkt" door de "B. P. Scouts van België" en uitgegeven "op initiatief van de Nationale Commissie voor Ekonomische Uitbreiding, Galliërslaan, 22, Brussel". Een overheidsinstelling neem ik aan, die zich - samen met de scouts - voor het marketing-karretje van de suikerproducenten liet spannen. Je kon het boekje De baan op! kosteloos krijgen. Je kon er zelfs à volonté exemplaren van bijbestellen - voor je vrienden en je klasgenoten.
Wat De baan op! niet vertelde: hoe desastreus suiker is voor het gebit. En hoe overmatig dit tandenverwoestende product al aanwezig was in de frisdranken en het snoepgoed waar ik - opgroeiend in de welvaart van de jaren vijftig en zestig - ruim mijn deel van kreeg: in de Coca-Cola, de Schweppes, de Fanta, de Sprite, de cakejes, de Leo's, de Cha-Cha's… Ik heb het geweten, toen het te laat was. Al vanaf mijn twintigste had ik problemen met mijn tanden, die een schaduw op heel mijn verdere leven hebben geworpen.
Ik moest de afgelopen week aan het mooie, maar eigenlijk dus geniepige en "smerige" boekje De baan op! terugdenken, toen de Vlaamse Beroepsvereniging van Voedingsdeskundigen en Diëtisten haar naam en haar reputatie te grabbel gooide aan een campagne ter promotie van… suiker! Tot (terechte) ontsteltenis van (eerst) het wetenschappelijke tijdschrift Eos, en vervolgens - en gelukkig maar - van zowat heel de Vlaamse (en Nederlandse) pers, en van iedereen die écht deskundig is op het vlak van de volksgezondheid (tot en met de Hoge Gezondheidsraad die in dit land blijkt te bestaan).
En neen, het ging in de boodschap der diëtisten echt niet enkel om de natuurlijke suikers die in fruit of honing zitten, maar wel degelijk ook om de kunstmatige, door de industrie uit bieten geraffineerde suiker. De belangenbehartigers van de beroepsdiëtisten onderschreven zowaar de boodschap dat deze artificiële suiker - "die wordt toegevoegd aan voedingsmiddelen en gezoete dranken" - perfect te combineren viel met een gezonde voeding!
De aap kwam uit de mouw toen bleek dat de campagne waaraan de diëtisten zo domweg hun medewerking hadden verleend, vervaardigd was door het reclamebureau Karott Health Media Partners - gespecialiseerd in "communicatie over voeding en gezondheid" (!) - en dat de van aantrekkelijke plaatjes (vrolijk vrouwtje en kindje) voorziene suikerreclame gefinancierd was door… de frisdrankengigant Coca-Cola! Die, zoals algemeen bekend, in zijn traditionele cola en andere junkfooddranken bijzonder gul met de fabriekssuiker omspringt.
Ja, omwille van het smeer likt… het bestuur van de traditionele diëtistenbond kennelijk dus de zoete kont van Coca-Cola! Het is alsof een vereniging van longartsen zich zou laten sponsoren door Marlboro, opperde voedingsdeskundige Patrick Mullie van de Vrije Universiteit Brussel (Marlboro is een sigarettenmerk dat berucht is om zijn briljant misleidende reclame). "Een campagne die groenten en fruit in de verf zet, was een beter idee geweest. Maar daar zit natuurlijk niet zoveel geld achter".
"Diëtisten hadden al geen al te beste reputatie", stelde lezer Marc Vrooman op de internetsite van het weekblad Knack. "Hun wetenschappelijke bagage is vrij zwak. Zich door een softdrinkmerk vol suiker laten sponsoren wijst op weinig verstand". Die meneer Vrooman zou wel eens gelijk kunnen hebben, dacht ik: in mijn decennialange interesse voor gezonde voeding heb ik de "gevestigde" diëtisten inderdaad nooit veel anders dan de economische giganten naar de mond weten praten. En wat krijgt men in de regel te eten op plaatsen waar professionele diëtisten het voor het zeggen hebben - zoals ziekenhuizen en verpleegtehuizen? Veel vettige sauzen en vlees, weinig groenten, nauwelijks rauwkost. Zoetigheden - zelden fruit - als dessert. Kaas en charcuterie bij de witte of lichtgrijze boterham. Echt volkorenbrood? Vleesvervangers? Natuurvoeding? Kennelijk nog nooit van gehoord.
Suggestie aan de in opspraak geraakte Vlaamse beroepsdiëtistenclub: laat uw jaarlijks etentje volgende keer eens sponsoren door, pakweg, Bio-Planet of Lima, in plaats van door de Coca-Cola Company. Organiseer het in een natuurvoedingsrestaurant. En mijd zoveel mogelijk de tandbederf bevorderende en dikmakende suikerdranken en snoep! En maak de mensen niet wijs dat die passen in een gezond voedingspatroon.
Voornaamste bronnen: brochure De baan op!.., uitgegeven door de Nationale Commissie voor Ekonomische Uitbreiding, Brussel, z.j. ; artikel D. DE CLEENE, 'Diëtistenvereniging promoot suiker', Coca-Cola financiert advertentie, 10 april 2013, via internet, website van het tijdschrift Eos, www.eoswetenschap.eu, geraadpleegd april 2013.
