Mijn uitgangspunt voor dit weblog was en is : elke week één foto "die iets zegt" en een tekst die dat hopelijk ook doet. Soms is het zoeken naar een technisch kwaliteitsvol en inhoudelijk zinvol beeld - maar er zijn weken dat ik het me hartsgrondig beklaag dat ik het bij één foto moet houden, en dat de keuze verscheurend is. Dat laatste was deze keer weer eens het geval. De foto van "Arcanjo" die boven deze tekst staat toont slechts een deel van dit indrukwekkende kunstwerk, en dat op een bepaald moment : bij avond, en belicht door een flitslamp. Het is één van mijn foto's van het werk, en het is mijn keuze om juist deze (detail)foto boven dit blogbericht te zetten (want ik had er een hele reeks gemaakt). De opname geeft dus een allesbehalve "objectieve" kijk op dit beeld. Dat past dan prima bij wat ik in deze tekst ga doen : weer eens lekker eigenzinnig zijn, en u mijn interpretatie van de "Arcanjo" voorschotelen.
Toch zou het niet slecht zijn mocht u ook een meer "zakelijk" en algemeen zicht op dit kunstwerk krijgen : dat kan perfect door even te "googlen". Doet u dat dan niet op het zoekwoord "Arcanjo", want dat is het Portugese woord voor "aartsengel", en dan geeft "Google-afbeeldingen" u een hele hemel vol met alle mogelijke aartsengelen, behalve deze. Ik verklap u het geheime kneepje : tik de naam van de kunstenaar in en u krijgt enkele foto's van onze "Arcanjo" bij daglicht en in zijn geheel (enkele maar, inderdaad, want dit kunstwerk is nog jong en relatief onbekend). U zal allicht vaststellen dat die opnamen prozaïscher en minder expressief zijn, zodoende zal u mijn ijdelheid als fotograaf strelen - maar dit geheel terzijde natuurlijk. Ik weet het, ik ben u de naam van de artiest nog schuldig : de "Arcanjo" is het werk van de hedendaagse Portugese kunstenaar Aureliano de Aguiar.
Ik ben op dit beeld gebotst een goed jaar geleden, toen mijn vrouw en ik op onze second honeymoon in Portugal gedurende enkele dagen in Vila Nova de Milfontes logeerden. Bij onze eerste honeymoon hadden we dit plaatsje ook aangedaan en er zelfs nog in een echte casa Portuguesa verbleven. Inmiddels schijnt Vila Nova de Milfontes uitgegroeid te zijn tot een "in het toeristisch seizoen" mondaine en drukke badplaats, waar vooral "de jeugd" neerstrijkt - maar, en dat is natuurlijk het grote voordeel van de pensionado : wij waren er in mei, en toen was het er heel rustig en kon men er ongestoord genieten van het natuurschoon langs de zee. In hotel "Eira da Pedra" aan de Rua des Pensoes (!) troffen we onder de weinige andere gasten zowaar nog "een jong koppel" uit het Antwerpse.
Vila Nova de Milfontes ligt in de Alentejo, die hete, droge, ruige, dun bevolkte streek die mijn favoriete deel van Portugal vormt. In Vila Nova de Milfontes mondt de Rio Mira uit in de Atlantische Oceaan (wat we van op het balkon van onze hotelkamer goed konden zien). Het is een oord van zandstranden (Praia Franquia, Praia do Farol…), hoog opspattende golven, steile rotsoevers. Op een klein, geheel verlaten strandje komen we oog in oog met een door-en-door verroest, aangespoeld scheepswrak - zeer fotogeniek, die warme roestkleur, dit verval in de blakende zon.
En daar staat het dan, hoog op de rotskust : het beeld "Arcanjo" van de plaatselijke kunstenaar Aureliano de Aguiar. Ik vermoed dat het uit brons is gemaakt, en minstens gedeeltelijk ook uit gerecupereerde metalen objecten bestaat. Het lijkt een vorm van assemblage-kunst. Noch ter plaatse, noch op het internet is er veel nadere technische informatie over het werk te vinden. "Indruk-wekkend" (het koppelteken staat hier op zijn plaats), dat is de term waarmee ik de ontmoeting met deze aartsengel het best kan omschrijven. Een bijzonder imposante, robuuste figuur, die met forse voeten op een rotsblok staat ! Het beeld is 3,5 meter hoog, en dateert uit 2007.
Enkele weken geleden, in mijn blogbericht over Thomas Mann, heb ik al gepleit voor het recht van de beschouwer om aan het werk van de kunstenaar een eigen interpretatie te geven - een eigen inhoud, eventueel gans anders dan de door de artiest bedoelde. Noem het desnoods een soort recht op dwaling. Deze week ga ik van dat recht weer eens volop en voluit gebruik maken ! De "Arcanjo" een aartsengel ? Toen ik het beeld zag en fotografeerde wist ik niet eens dat dit de titel van het werk was (ter plaatse viel die benaming nergens te bespeuren). Voor mij niks aartsengel hoor, voor mij was en is dit een echte ecce homo - ziehier de mens !
Ja, ik had natuurlijk die vleugels opgemerkt : maar, so what, wij mensen kunnen toch vliegen zeker - letterlijk (zij het niet zo elegant als de vogels, we hebben er een machien voor nodig), maar vooral ook figuurlijk, met onze gedachten, met onze fantasie… daarmee zweven we zelfs door de tijd (ik doe het op dit blog elke week). Dus de mens afbeelden met vleugels, dat is helemaal niet gek.
Ook die stoerheid vond ik prachtig, die stevige benen en voeten van het beeld (waar ik detailfoto's van heb gemaakt) : want de mens is geen mietje, hij is een denker en een doener, hij neemt het heft in handen, hij pakt problemen aan en lost ze op. Hij bouwt huizen en auto's en computers en MRI-scanners en wat nog al niet allemaal - hij blaakt van daadkracht en van technisch vernuft (dit laatste mooi gesymboliseerd door al dat werkplaatsgetuig dat in het beeld verwerkt zit). Hij schrijft prachtige sonates en sonnetten, doorgrondt de materie en de kosmos. De mens is een god, en niet enkel in het diepst van zijn gedachten, hij heeft verwezenlijkt en gepresteerd wat in de oude verhalen enkel voor de goden was weggelegd. Dus is die 3,5 meter hoogte van het beeld helemaal terecht : ziehier de mens, een groot en groots wezen.
Ik weet het, dat ecce homo verwijst traditioneel naar de lijdende Christus. En lijden dat doet de mens ook. Want ondanks alle stoerheid is de kolos die aan de mondig van de Rio Mira staat ook een schrijnende figuur. In pijnlijke wanhoop heft hij zijn armen ten hemel. Wanhoop omdat… u raadt het al : de tijd, de jeugd en het leven… als, jawel, zand door zijn handen glijden, en de dood aan het eind van het verhaal altijd de onoverwinnelijke overwinnaar is. De mens is een god, maar hij is geen onsterfelijke god - dat is het grote tekort. En de radeloosheid over dit uitzichtloze lot, die lezen we in de ogen en de opengesperde mond van het beeld : kijkt u maar eens op de foto. (By the way, u weet toch dat u de foto's die boven mijn blogberichten staan op een veel groter formaat kunt bekijken, gewoon door er even met uw linkermuisknop op te klikken ?).
Dàt zag ik dus allemaal in die reus van Aureliano de Aguiar, daar in Vila Nova de Milfontes, in mei 2010. Ik fotografeerde het beeld op dinsdag 25 mei (onze laatste dag in het plaatsje), een keer in de voormiddag en nog een keer bij valavond, met flitslicht. Na die tweede foto-sessie zijn we niet-typisch-Portugees maar erg lekker gaan eten in restaurant "Paparoca", uitgebaat door een bijzonder joviale Oekraïense madam, die ons als dessert de heerlijkste chocaladecake en frambozenbavarois voorzette (en haar wijn mocht er ook zijn). Want juist door dat glijdend-zand-karakter van het leven moet men er bij tijd en wijle met volle teugen van genieten.
Natuurlijk klopte mijn interpretatie van de "Arcanjo" van geen kanten, dat wist ik toen al. Want ja, ik moet het nu opbiechten : het beeld heft de armen weliswaar ten hemel, dat klopt, maar… het heeft in zijn handen een globe vast, een wereldbol ! Toen dacht ik nog : ja, die Portugezen met hun ontdekkingsreizen (Hendrik de Zeevaarder, Magellaan en zo, u kent dat verhaal wel), hier staat natuurlijk het archetype van de onverschrokken reiziger die de wereld verkent en de verten in handen neemt…
Later, terug thuis, in mijn zoektocht naar informatie over het beeld, vernam ik de ware toedracht : Aureliano de Aguiar wou met zijn beeld het probleem van de opwarming van de aarde aankaarten (of aanklagen, dat weet ik niet). En inderdaad, bij nader toekijken zie je zowaar hier en daar zweetdruppels van de aardbol druipen ! Of is het smeltwater ? Ach, ach, Aureliano toch ! Het spijt me vriend, maar ik heb het niet zo begrepen op kunstenaars die menen het televisiejournaal en zodoende de hype of de waan-van-de-dag achterna te moeten lopen. Want ja, ongetwijfeld is er een klimaatwijziging aan de gang (niks uitzonderlijk : het klimaat is nu eenmaal geen stabiel fenomeen, het verandert voortdurend in wisselende tempi), en misschien speelt de mens daarin een rol… Maar ik denk dat nog veel tijd zal moeten verstrijken en nog veel lange-termijn onderzoek zal moeten gebeuren voor we een beetje een zinnig zicht krijgen op dit soort ontwikkelingen (waarmee ik geenszins wil zeggen dat we er niet met alle macht moeten naar streven de lucht die we inademen zo zuiver mogelijk te houden).
Voor het overige denk ik dat er aan dat opwarmingsverhaal nogal wat onheilsprofeterij vastzit, en aangekondigde rampspoed heeft in de regel de neiging zich niet voor te doen (échte catastrofes doen zich onverwacht voor, vraag het heden ten dage maar aan de Japanners). Hoe paniekerig werd enkele jaren geleden niet aan de alarmklok getrokken wegens de vervaarlijke "zure regen" : die ging zowat alle bossen van onze planeet in de kortste keren om zeep helpen (kijk maar : daar staat al een boom met twee droge takken !). Nog iets van die "zure regen" gehoord sindsdien ? Neen, want nu is de opwarming van de aarde à la mode, en omdat het scepticisme daaromtrent groeiende is, komt men al met het nog weer nieuwere probleem van de bio-diversiteit aanzetten om op kosten van de belastingbetaler leuke internationale congressen voor kabinettards en soortgelijke figuren te organiseren.
Kunst moet zich, wat mij betreft, op fundamentele zaken toeleggen, en niet op het napraten van de talk-shows van de massamedia. En dus wil ik op dat geweldige beeld van de "Arcanjo" (want een schitterend kunstwerk blijft het natuurlijk), die showbizz-zweetdruppels niet zien. Die aardbol, die is wat groot om naast te kijken natuurlijk, die moet ik dus in mijn eigen(zinnige) ecce homo-interpretatie een plaats geven : die staat wat mij betreft dan maar voor het feit dat de mens de wereld vast heeft, veroverd heeft, aan zijn meesterschap onderworpen heeft. De mens, die stoere bink, heeft, zoals God vroeger, the whole world in his hands. Eén ding heeft hij echter niet vast, kàn hij niet vasthouden : de tijd. Dat is het tragische lot van de mens. Daarover schreeuwt hij zijn wanhoop uit. Dat is veel erger dan een klimaatschommeling.
