vrijdag 23 maart 2012

Cinema Cinex


Als we eens naar de cinema gingen? Beeldt u even in: het is een zondag in de jaren vijftig of in de eerste helft van de jaren zestig… Ik was een kind… Net na de middag, terwijl op de radio de eerste tonen van het opera- en belcantoprogramma van Etienne Vanneste weerklonken, werden mijn aangezicht en mijn knieën nog even bijgepoetst met behulp van een nat washandje, en kreeg ik nette kleren aangetrokken - met het dringende verzoek mij "nu niet meer vuil te maken". Dan reden we met ons autootje naar Maikke en André, in Mechelen.
Trouwe lezers van dit blog kennen Maikke (Maaike) al: ze heette eigenlijk Emma Schoeters (°1898), was de suikertante van mijn moeder en gehuwd met André (°1908), die in de meubelnijverheid werkte. Het echtpaar woonde op de Leuvensesteenweg, op het nummer 395, net voorbij de grens tussen Muizen (toen nog een zelfstandige gemeente) en de stad Mechelen - en dus in Mechelen. (Het rijhuis met zijn voorgevel in gele steen, ingekapseld maar toch vrij ruim, bestaat nog: de plaats van Maikke en André werd inmiddels ingenomen door Marokkanen).
Van bij Maikke gingen mijn ouders - in de regel elke zondag - "naar de cinema", in de Mechelse binnenstad. André ging mee - ik bleef bij Maikke. En bij Plien (Pauline, °1897), een ongehuwde zuster van Maikke, die in hetzelfde huis woonde: ze had een eigen slaapkamer maar deelde de andere vertrekken met haar zuster en schoonbroer, tot zij op 3 februari 1960 overleed.
Vóór de Tweede Wereldoorlog had Plien op dezelfde plek een kruidenierswinkel uitgebaat, maar dat huis was tijdens de geallieerde bombardementen op Mechelen in 1944 tot puin herschapen. Na de oorlog was op hetzelfde perceel een geheel nieuw pand opgetrokken: hoe het met de eigendom van grond en huis tussen Plien enerzijds en Maikke en André anderzijds gesteld was, weet ik niet. Wel kan ik me goed herinneren hoe op het braakliggend terrein naast het huis (in de richting Mechelen) nog een deel van de krater te zien was veroorzaakt door het projectiel dat het huis van Plien had getroffen. Pas na verloop van tijd is op dat lege perceel - stoffig en vol steenresten - een huis gebouwd.
Vóór mijn ouders met André naar één van de Mechelse bioscopen trokken raadpleegden ze eerst de Mechelse reclam-blaikkes, alias de gazettekes, de wekelijkse publiciteits- en advertentiekrantjes waarin de verschillende cinemazalen reclame maakten voor de films die op hun programma stonden.
Het ging om het Centrumblad, Cinéreclaam en het Reclame- en Handelsblad van Mechelen, zo vernam ik (in 2011) van Roger Kokken, die me nog heel wat meer interessante informatie over het Mechelse cinemawezen van weleer verschafte. Roger (°1943) woont nu al ruim 25 jaar in Schiplaken, maar hij is een geboren en getogen Mechelaar (heeft er 42 jaar gewoond). Zijn vader Corneel Albert Kokken (1915-1985) verkocht en plaatste marmer - zijn bedrijfje lag aan de Astridlaan en was anno 1902 opgestart door Rogers grootvader.
"Het Centrumblad werd gedrukt door Van Riet te Sint-Katelijne-Waver, het Cinéreclaam bij Beulens op de Leermarkt en het Reclame- en Handelsblad op de IJzerenleen (links van kaashandel Schockaert)", aldus Roger. Leuk detail: in afwachting van zijn legerdienst had Roger in 1961 nog een achttal maanden bij het Mechelse reclamebureau Sobam gewerkt, dat instond voor de reclame in het Centrumblad (en ook in De Mechelse Post, een gelijkaardig blaadje, eveneens gedrukt bij Van Riet, maar bestemd voor de Mechelse randgemeenten). Roger: "En ja, die clichés voor de cinema-advertenties gingen wekelijks door mijn hand. Het is te zeggen, ik kreeg ze per post van één of andere Brusselse distributeur (ik meen Agence Havas) en zodra het gazetje gedrukt was, werden ze teruggestuurd. Ons bureau(ke) was op de hoek van de Leermarkt met de Blaasbalgstraat en wij deden alleen de reclamewerving".
Aan de hand van de - veelal paginagrote - advertenties in de reclameblaadjes bepaalden mijn ouders hun keuze: de facto was het mijn moeder die het in deze aangelegenheid voor het zeggen had. Soms - heel soms - mocht ik al eens “mee naar de cinema gaan”, bijvoorbeeld als er een leerrijke - meestal was dat dan een historische - film tot het aanbod behoorde. Mettertijd echter wist ik ook een zeker "recht op meegaan" af te dwingen in geval er een Vlaamse (ontspannings)film of een Tarzan-film werd gespeeld.
Over deze (en andere) bioscoopfilms die ik in mijn jeugd te zien kreeg wil ik het later op dit blog nog hebben. Vandaag peil ik naar mijn allervroegste filmervaringen, en ga ik dus weer eens lekker balanceren op het smalle randje van het nog-weten en het vergeten-zijn.
Ik was nog heel jong - het zal dus in de eerste helft of tegen het midden van de jaren vijftig zijn geweest - en het was niet op zondagnamiddag, maar op zondagvoormiddag dat mijn ouders soms met mij naar een Mechelse bioscoop gingen waar dan een tekenfilmprogramma werd vertoond…
Het was een cinema gelegen in de Bruul, maar dichtbij de Botermarkt. Er werd dan een serie korte tekenfilms vertoond, vooral producties uit de Walt Disney-studio’s. Tom and Jerry-filmpjes waren er alleszins bij, want ik had een zekere voorkeur voor deze domme kat en pientere muis-verhalen. Maar ook korte tekenfilms met Donald Duck (en zijn neefjes), Mickey Mouse en Popeye (the sailor man) in de hoofdrollen behoorden in die tijd tot de tekenfilm-canon.
In mijn herinnering was het met mijn pa dat ik naar die tekenfilms ging kijken, maar mijn moeder vertelde mij (anno 2006) dat zij meestal meeging, dat soms onze buren Mit en Jef en hun zoontje Freddy van de partij waren (laatstgenoemde een leeftijds- en klasgenoot van mij), en dat het om cinema Cinex ging.
Ook Roger Kokken kon zich die speciale kinderprogramma's in de Cinex nog herinneren. "Die zondagse tekenfilms met Tom & Jerry, met meestal als toemaatje nog een zwart-wit filmpje van Pete Smith met rariteiten, werden niet elke zondag vertoond, maar wel enkele keren per jaar", meldde hij mij. Ik vraag me af of die tekenfilmvertoningen niet telkens bij het begin van de schoolvakanties plaatshadden - alleszins meen ik me te herinneren dat kinderen uit de Mechelse scholen die aan de kassa een (zeer) goed rapport konden tonen kosteloze toegang tot de zaal kregen.
Naast die korte tekenfilmpjes heb ik - en dat moet eveneens op nog erg jonge leeftijd zijn geweest - ook de langspeel-tekenfilm Sneeuwwitje en de zeven dwergen gezien, de beroemde Walt Disney-productie uit 1937, die kennelijk in de jaren vijftig opnieuw in roulatie was gebracht. Meer dan waarschijnlijk zal dat op een zondagnamiddag zijn geweest, met mijn ouders en met Maikke en André. De film vertelde natuurlijk het oude sprookje van het bijzonder mooie prinsesje Sneeuwwitje, dat te maken kreeg met een jaloerse en moorddadige stiefmoeder en dat, diep in het bos, in het huisje van de zeven dwergen terechtkwam. De boze stiefmoeder was zo overtuigend in beeld gebracht dat ik er behoorlijk bang van was.
Tijd voor een stukje Mechelse cinemageschiedenis… Zaken waar ik als jonge cinemabezoeker natuurlijk geen flauw benul van had… De Cinex - de bioscoop dus van wat allicht mijn allereerste-filmervaringen waren - was volgens Roger Kokken een "luxueuze zaal", "met echte theaterallures en zijbalkons, en zwaar met fluweel gestoffeerd", én met de reputatie het grootste bioscoopscherm van het hele land te bezitten. Dat scherm was geen doek, maar bestond uit kleine metalen ringetjes ("een soort maliënkolder").
Roger Kokken: "begin jaren '50 werden er tussen de films regelmatig attracties gebracht, o.a. La Esterella die er kwam zingen, optredens van goochelaars enz. In 1962 trad de rockster Vince Taylor er op en de zaal kreeg het toen zwaar te verduren. In 1964 was er een veel gedistingeerder optreden van Adamo". (Tussen haakjes: die in zwart leder geklede Vince Taylor betekende een gevaar voor elke zaal, rellen en vandalisme waren een vast onderdeel van zijn act). 
Ook beroemdheden als Marika Rökk, Zarah Leander, Rudi Schuricke, The Ramblers, Bob Scholte, Bobbejaan Schoepen, Bob Benny, Charles Janssens, Tony Corsari, Helmut Zacharias, het orkest Marino Marini, Conny Froboess… hebben op het podium van cinema Cinex gestaan. Voor dergelijke gelegenheden kon het cinemascherm omhoog getrokken worden, "en dan bekwamen ze een heel grote scène". Onder het podium lag er voor de optredende artiesten een ruime kleedkamer. Mechelen was toen nog een vrolijke stad...
Cinema Cinex behoorde tot het grote amusementscomplex dat tussen de Bruul, de Botermarkt en de Leermarkt in lag, en eigendom was van Pierre Bams (°1893). Het omvatte aanvankelijk twee bioscopen (Cinex en Rio - beide met voorgevel in de Bruul) en twee danszalen, de Novelty (met ingang naast cinema Rio) en de ABC (met ingang aan de Botermarkt).
Op 1 februari 1956 werd het Bams-complex door een zware brand geteisterd. Van de danszalen Novelty en ABC bleef niets over en cinema Rio leed ernstige schade. Gelukkig ontsprong cinema Cinex de dans.
De Rio werd hersteld ("mijn vader heeft er nog de marmeren trappen voor geleverd en geplaatst" herinnerde Roger Kokken zich). "Tussen de Cinex en de Rio, achter de paar huizen die beide cinema's van elkaar scheidden", werd, "op de eerste verdieping" een nieuwe (derde) bioscoop ingericht, de Studio, die in 1959 zijn deuren opende. De danszalen Novelty en ABC herrezen niet meer uit hun as, maar boven de Studio werd wel een nieuwe dancing gebouwd, die opnieuw ABC werd geheten.
Opgelet: de Studio van het Bams-complex mag niet verward worden met de gelijknamige (kleine) cinema in de Begijnenstraat waar (zo vanaf het midden van de jaren zestig) aanvankelijk kwaliteits-, maar vervolgens (omdat er in Mechelen kennelijk te weinig cinefielen waren) pornofilms werden vertoond.
Roger Kokken kon sommige personeelsleden van de Cinex nog van een naam voorzien, zoals de blonde Angèle Coremans (°1918) die aan de kassa zat, of de gebrilde Paula Jordens (°1922), "die in 1953  begon en in die tijd als 20-jarige de jongste van de ploeg was". Zij "moest steeds heen en weer hollen van de Cinex naar de Rio om de filmbobijn van het Belgavox journaal te brengen en terug te halen". In feite waren deze (en andere) dames omnivalente krachten: ze deden de kassa, de vestiaire, wezen de toeschouwers de nog vrije plaatsen aan… (met behulp van een zaklamp, zo herinner ik mij, want de gewone voorstellingen waren doorlopend - men maakte in de regel dus zijn entree terwijl de film aan het lopen was en de zaal in duisternis gehuld lag). En tijdens de pauzes verkochten ze frisco...
Pierre Bams had veel personeel in dienst: kassières, ouvreuses, een boekhouder, een nachtwaker, projectionisten, kuisvrouwen, toogpersoneel en kelners (voor de danszaal ABC)… in totaal wel een honderdtal mensen.
Met het succes van de televisie kreeg de ouder wordende Bams het echter steeds moeilijker om zijn zaken rendabel te houden. In 1964 gaf hij er de brui aan en besloot hij het hele complex van de hand te doen. De stad Mechelen deed een bod op de mooie bioscoopzaal Cinex (ze wou er een schouwburg van maken), maar Bams' zaakgelastigde verkocht het blok in zijn geheel aan de eigenaars van de grootwarenhuisketen A L'Innovation. Naar verluidt had de stad evenveel geboden voor de Cinex-zaal als de Innovation uiteindelijk voor het hele complex betaalde (zo'n 40 miljoen frank) - maar dat kwam Bams pas te weten toen de zaak al beklonken was. In Mechelen werd verteld dat Bams' gevolmachtigde door de Inno met een smak smeergeld was bedacht - en gelet op de toch wel merkwaardige gang van zaken klinkt dat gerucht niet onnaannemelijk… 
Op 14 augustus 1964 werden in de Bams-cinema's de laatste filmvoorstellingen  gegeven. Op de plaats van het vroegere amusementscomplex kwam het nogal chique-doenerige grootwarenhuis Innovation. Pierre Bams overleed in 1971 op 78-jarige leeftijd. 

Foto : de Mechelse bioscoop Cinex anno 1963 - met dank aan Roger Kokken en de Regionale Beeldbank Mechelen. Het uitzicht op de bioscoop wordt enigszins verstoord door het feit dat de film die er vertoond werd niet enkel via de traditionele grote geschilderde prent werd aangeprezen, maar door een heel decor (in dit geval een soort Chinese pagode met een dak en zuilen). 
Dank aan Roger Kokken voor de vele inlichtingen die hij mij in de loop van 2011 over de Mechelse cinema's (en met name over het Bams-complex) verschafte (én voor de bijkomende gegevens die ik overnam van zijn bijdrage aan de website Mechelen Blogt, www.mechelenblogt.be/2006/10/cinemas, geraadpleegd december 2011). Roger verzorgt een prachtige website met oude foto's en prenten van Mechelen: http://herrkaa.multiply.com/photos
Andere bronnen: gesprek met (mijn moeder) Maria Budts, 2 april 2006 ; internet (www), trefwoord Cinex in internet-encyclopedie Mechelen Mapt, mechelen.mapt.be/, geraadpleegd december 2011. En natuurlijk mijn eigen herinneringen…