Een tijdje geleden verraste en verblijdde mijn vrouw mij met het terugvinden van dit prachtige radiotoestel (zie foto). Het is de radio die mijn ouders kochten niet lang nadat zij, -rond Pasen 1946-, hun intrek hadden genomen in het huis in de Boortmeerbeekse Beringstraat, nummer 16, waar ik naderhand mijn kinderjaren heb doorgebracht (van 1949 tot 1964). Ik ken dit "Erres"-toestel zeer goed - heb er zelf ook nog volop naar geluisterd, tot ik, in de vroege jaren zestig, mijn eigen draagbare radiootje kocht.
Het huis nummer 16 was eigendom van mijn grootouders-langs-vaderskant Frans Wollebrants en Maria Ceuleers, die het in het najaar van 1938 hadden gebouwd, als een investering, -mijn grootvader had goede zaken gedaan, maar was ook een opvallend harde werker-, én met de bedoeling dat hun (toen zeventienjarige) zoon Oscar er ooit met zijn gezin zou gaan wonen.
Mijn ouders, Oscar en Maria Wollebrants-Budts, huwden in juli 1945. Ze konden echter niet meteen "in de 16" terecht : de huurders weigerden te vertrekken! Pas na ettelijke maanden, en na tussenkomst van de vrederechter, kwam de woning vrij. Rond Pasen 1946 beschikten mijn ouders eindelijk over hun "eigen nestje", en, naar mijn moeder mij ooit vertelde, dateerde de aankoop van deze radio van korte tijd later.
Ik ben dus opgegroeid met dit toestel (zoals kinderen nu groot worden in het gezelschap van het televisietoestel en de computer). De zenderschaal is ronduit indrukwekkend : "Warszawa, Paris, Leipzig, Milano, Bucuresti, Berlin, Prag, Paris, Roma, München, Budapest, Oslo, London…". Of men de zenders uit al die steden werkelijk kon ontvangen, betwijfel ik, maar de namen spraken wel tot de verbeelding. De sterkste retro-ervaring ondervind ik echter bij plaatsnamen die ik sinds mijn kinderjaren nooit of nauwelijks nog heb gehoord : Beromünster, Kalundborg, Droitwich! Natuurlijk staan ook Brussel, Luxemburg en Hilversum op de schaal : dat waren de zenders waar effectief naar geluisterd werd.
De grote draaiknop aan de rechterzijde diende om op een bepaald radiostation af te stemmen. Hij stond in verbinding met de afstemnaald die onder de (doorschijnende) zenderschaal liep en van het ene naar het andere station schoof. Rechts en links van de zenderschaal brandde een lichtje : ik vermoed dat het ene rood was en aanduidde dat het toestel aan stond, en dat het andere groen was en harder brandde naarmate de afstemnaald de frequentie van een zender preciezer trof en de ontvangst dus beter werd. Het toestel stond, zo herinner ik me, op een sierlijk, groen gekleurd, ijzeren schapje, met een dikke glazen plaat als draagvlak. Het hing aan de muur in de woonkamer, naast de deur naar de keuken.
Oude radio's zijn, zo leert het internet mij, op dit moment museumstukken en gegeerde verzamelobjecten geworden (maar, u raadt het al : ik zou mijn ouderlijk toestel natuurlijk nog voor geen miljoen verkopen). Dankzij gedreven en deskundige radio-liefhebbers, kom ik nu over mijn Erres-ontvanger zaken te weten waar mijn ouders allicht zelfs geen vermoeden van hadden. Zo verneem ik dat de naam "Erres" afkomstig is van de initialen van de Rotterdamse zakenman R. S. Stokvis, die al sinds de negentiende eeuw allerhande technische producten aan de man bracht. Rond 1923 begon de handelsmaatschappij R. S. Stokvis & Zn. met het verkopen van radiotoestellen. In dat jaar verscheen in het blad Radio-Wereld de eerste advertentie voor de "Erres 1". Aanvankelijk betrok de firma Stokvis haar verkoopwaar bij verschillende Nederlandse bedrijven, maar van februari 1927 af (en dit tot eind 1966) werden haar Erres-radio's allemaal geproduceerd door het bedrijf Van der Heem uit Den Haag.
Op de achterzijde van onze Wollebrants-Erres (die 51 x 32 x 24,5 cm groot is) zie ik dat deze van het type KY466 is - "het gevoeliger en luxueuzer broertje van de Erres KY465". Dit Erres-type werd door Van der Heem gebouwd vanaf 1 november 1946. Het verbruikte 60 Watt. De luidspreker (die van Philips kwam) had een diameter van 21 cm. Men kon afstemmen op de lange, de midden-, en de korte golf. Wie wou kon op het toestel een platenspeler en een extra luidspreker aansluiten, maar ik denk niet dat mijn ouders dat ooit hebben gedaan. In de omschrijving "KY466" betekende de K dat het ging om een in een radiokast ingebouwd apparaat. De letter Y stond voor ijzer, omdat het eerste toestel in de reeks in een metalen omhulsel stak. In de cijfercode 466 stonden de twee eerste cijfers voor het jaar (19)46, en verwees de laatste 6 naar de productie-serie.
Het toestel van mijn ouders zit in een stijlvolle houten kast (waarvan het glanzende hout bij het maken van foto's echter sterk reflecteert). En voorwaar, ik bezit ook nog de originele verpakking : een grote kartonnen doos, met op de voorkant de afbeelding van een zingende kanarie (op een blauwe achtergrond), en de tekst "Staande stuwen / Erres radio". Het kanarie-logo was een ontwerp van de Amsterdamse kunstenaar Dirk Hart (1).
Spelen doet onze Erres-radio spijtig genoeg niet meer. Dat weet ik al sinds de jaren zeventig, toen ik hem een eerste keer van de zolder heb gehaald (mijn liefde voor het retro-goed dateert dus minstens uit die tijd). Ik heb het toestel toen naar een oude-radio's-verzamelaar-en-deskundige gebracht, in de hoop dat die hem weer aan de praat (en vooral aan de muziek) zou krijgen, maar helaas bleek één van de lampen stuk en beschikte de man niet over het precieze vervangexemplaar. Maar goed, er is genoeg fifties- en early-sixties-muziek voorhanden om voor een simulatie te zorgen, en dat die dan niet exact klinkt als op zo'n authentieke oude radio, ach, zo'n sound-maniak wil ik niet zijn.
Van wat er via deze Erres-ontvanger allemaal in onze huiskamer is gekomen, kan ik uiteraard slechts een fragmentair beeld ophangen, hoofdzakelijk samengesteld uit verhalen van mijn moeder en uit eigen herinneringen. Naar muziek werd vooral door mijn moeder geluisterd. Ze hield van licht klassieke muziek, maar stemde ook af op de "bonte avonden" die al van vóór de Tweede Wereldoorlog een populair genre vormden. In die programma's werden live-optredens van zangers en zangeressen afgewisseld met "sketches" door, zoals ik mij herinner, komische duo's als Charel Janssens en Co Flower, en Theo Van den Bosch en Suzy Marleen. Een bijzonder populair bonte-avond-programma dat aan het begin van de jaren vijftig werd uitgezonden (maar waar ik geen persoonlijke herinneringen aan heb), moet "Het hele Dorp" zijn geweest, elke vrijdagavond om acht uur op "Radio Hasselt", met vedetten als presentator Pol Cabus, zanger Tony Geys, accordeonist Jos Termonia, zangeres Jenny Verdonck…
Een enigszins ander genre was het radio-cabaretprogramma "Kop en Staart", dat, als ik het me goed herinner, werd uitgezonden op zaterdagavond, en waarin Renaat Grassin zijn "ketje" neerzette - een Brussels typetje dat niet op zijn mondje was gevallen (en dat overigens ook al van vóór de oorlog dateerde). Hoorspelen ("luisterspelen") waren een ander, ook bij mijn moeder geliefd, genre. Zelf hoorde ik in mijn kinderjaren ooit "De moeder en de drie soldaten" van Ernest Claes op de radio (maar ik weet niet meer of het om een bewerking tot hoorspel ging, dan wel of het verhaal gewoon voorgelezen werd).
Natuurlijk ontkwam men niet aan de nieuwsuitzendingen - met name herinner ik me ellenlange bulletins uit de tijd van de grote staking tegen de "eenheidswet" in de winter 1960-1961 (ik denk dat men, toen de staking afbrokkelde, opsomde in welke bedrijven het werk hervat werd). Ik vermoed dat mijn vader bij gelegenheid ook wel naar reportages van het voetbal en van de Ronde van Frankrijk zal hebben geluisterd, maar daar heb ik geen concrete herinneringen aan. Wél weet ik nog hoe elke zondag, "na het nieuws van één uur", het opera- en belcantoprogramma van Etienne Vanneste "in de ether" ging, met als indicatief een fragment van het Zigeunerkoor uit "Il Trovatore" van Verdi (2).
Al die programma's werden uitgezonden door "Vlaams Brussel" - of door de verschillende gewestelijke omroepen op "de kleine post" (zenders werden "posten" genoemd). Maar natuurlijk luisterden we ook naar de Nederlandstalige uitzendingen van de commerciële Radio Luxemburg, die toen in Vlaanderen zeer populair waren, en die elke dag in de voormiddag en 's zondags ook tijdens de middaguren op antenne gingen. Eén van de voormiddag-presentatoren was (van 1960 af) de legendarische Stan Haag, die later (van 1968 af) aan de slag zou gaan bij de al even legendarische "piraatzender" Radio Veronica.
Van de zondagse programma's van Radio Luxemburg herinner ik me de kwis-met-publiek "Alles of Niets", gesponsord door de firma "L' Oréal", die daarbij volop reclame maakte voor haar "Shampoo Dop". Het programma werd (van 1958 af) gepresenteerd door de onlangs overleden Jef Burm. Wat later op de zondagmiddag, tussen 13 en 14 uur, liep op dezelfde zender "Tiener Topper Tijd", met Guus Jansen junior, gesponsord door het tienermagazine "Muziek Parade" en met het liedje "Ready Teddy" van Cliff Richard (en een stel wild gillende meisjes) als intro. In dat programma werd, van half twee af, de hitparade van de Benelux uitgezonden. Als "teenager" heb ik vaak naar dat programma geluisterd (3).
Niet lang voor we, in juli 1964, uit de Beringstraat verhuisd zijn, kocht ik een eigen radiootje (dat ik overigens ook nog bezit!). Naar de mode van die tijd was het een "draagbare" of "transistor-" radio. Die werkte niet, -zoals het Erres-toestel-, op stroom uit het stopcontact, maar op "pillen" (batterijen). In ons "nieuw huis" in de Bredepleinstraat heeft de oude Erres-radio geen plaatsje meer gekregen, behalve dan op "het klein zolderke". Na de verhuis hebben mijn ouders ook een transistor-radio gekocht. De tijd van de lampenradio's was voorbij. All things must pass…
Tenzij anders in de voetnoten vermeld komt de informatie in deze tekst uit de door mij geschreven familiekroniek en uit eigen kennis en herinnering. Enkele feitelijke gegevens werden her en der gesprokkeld.
(1) Dit deel van de tekst, met technische gegevens over het toestel, werd aangepast in september 2011. Bronnen : internet (www), website Vintage Radio Web, http://www.vintageradio.nl/index.htm, geraadpleegd april 2011 ; internet (www), trefwoord "Erres" in internet-encyclopedie Wikipedia (Nederlandstalige versie), http://nl.wikipedia.org/wiki/Erres, geraadpleegd april 2011 ; internet (www), website Welcom (sic) bij Kees van Dijke's Radio Verzameling, http://kvdijke.radiocollection.net/nl/, geraadpleegd april 2011 ; internet (www), website van het Rotterdams Radio Museum, http://www.rotterdamsradiomuseum.nl/, geraadpleegd april 2011 ; e-mail van de heer Ger Fust, 3 september 2011 ; internet (www), website Van der Heem N. V., http://www.vanderheem.info/index.html, geraadpleegd september 2011.
De foto boven dit artikel werd in september 2011 overgenomen op de website Van der Heem N. V., samen met een foto van de kartonnen doos (met de afbeelding van de kanarie) : http://www.vanderheem.info/ky466.html
(2) Uitvoering door het Slovak Philharmonic Choir op You Tube :
http://www.icce.rug.nl/~soundscapes/VOLUME05/Radio_Luxembourg03.shtml(3) Heel wat informatie over de vroegere Nederlandstalige uitzendingen van Radio Luxemburg is te vinden op de website Soundscapes : http://www.icce.rug.nl/~soundscapes/VOLUME04/Radio_Luxembourg02.shtml - en :
http://www.icce.rug.nl/~soundscapes/VOLUME05/Radio_Luxembourg03.shtml
Over Stan Haag, zie ook de website Een radiolegende… Een hommage… Stan Haag… :
Over Stan Haag, zie ook de website Een radiolegende… Een hommage… Stan Haag… :
