Het moet "ergens" in de late jaren vijftig zijn geweest dat de goede Sint mij een View-Master cadeau deed! Natuurlijk met een aantal reels (fotoschijfjes) er bij - het begin van een kleine collectie.
Mijn View-Master was een Model E: volgens een gespecialiseerde Britse website werd dat type van 1955 tot 1961 op de markt gebracht. Het werd vervaardigd in bakeliet, zo lees ik nog - latere modellen waren in plastic.
"Made in U.S.A." staat er op mijn viewer - én de naam van de producent: de firma Sawyer's Inc. uit Portland in de Amerikaanse staat Oregon. Met dat "Made in U.S.A." ben ik blij, want ik verneem dat Sawyer's zijn succesvolle product ook in verschillende andere landen vervaardigde, met name zelfs in België. Jawel: de firma Sawyer's had een vestiging in Sint-Niklaas! Nu heb ik hoegenaamd niets tegen de hoofdstad van het Land van Waas - maar zeg nu zelf: zo'n typisch American way-of-life product als de View-Master, dat hoort eigenlijk toch uit de States zelf te komen!
En om nog een confidentie prijs te geven: het pleziert me ook dat mijn View-Master van (donkerbruin) bakeliet blijkt te zijn gemaakt, en niet uit het - als ik dat zeggen mag - toch iets meer ordinaire plastic. Bakeliet was overigens de eerste kunststof en (anno 1907) uitgevonden door een Vlaming: Leo Bakeland, geboren in Gent in 1863, uitgeweken naar de Verenigde Staten in 1891 en daar multimiljonair geworden.
Het is met dat bakeliet trouwens zoals met de View-Master gegaan: de merknaam is tot soortnaam geworden, want bakeliet heet eigenlijk fenolhars (en in het abrakadabra van de chemie: polyoxybenzylmethyleenglycolanhydride) en een View-Master is in feite een stereoscoop - een toestel waarmee men foto's driedimensionaal kan bekijken (of projecteren, want de producent van de View-Master-kijkapparaten bracht ook projectoren op de markt).
De beelden staan op hardkartonnen, cirkelvormige schijfjes die in het Engels-Amerikaans reels heten - een benaming die, zo herinner ik me, destijds ook voor filmbobijnen werd gebruikt. Op elk schijfje staan zeven beelden - veertien fotootjes zijn dat, aangezien de driedimensionaliteit wordt opgewekt (of eigenlijk gesuggereerd, want ze is er niet echt) door elke opname twee keer en in een licht variante versie aan te bieden, één voor het linker- en één voor het rechteroog (bij het maken van de foto's wordt gewerkt met twee lenzen die even ver van elkaar staan als de menselijke ogen).
De View-Master werd uitgevonden door een zekere William Gruber, een orgelmaker uit Portland (Oregon), zo lees ik op een Nederlandse website over stereoscopen. "Bij toeval ontmoette hij Harold Graves. Harold Graves was directeur van het bedrijf Sawyer's, ook uit Oregon. Sawyer's was een bedrijf dat aanzichtkaarten (sic) maakte en foto's verwerkte. William Gruber zag daarom het netwerk van Sawyer's als de weg naar kopers van de View-Master en de bijbehorende 3D-schijven. (...). Een belangrijk voordeel van de View-Master was dat deze uit 7 stereobeelden per schijf bestond. In die tijd waren de stereobeelden steeds één paar per kaart. Het tweede grote voordeel was het gebruik van stereodia's in kleur, door gebruik te maken van de nieuwe kleuren diafilm van Kodak, de Kodachrome. De eerste kijker, Model A, werd geintroduceerd op de New York World's Fair van 1939. Het bleek daar direct een groot succes".
De relatie met de enkele jaren eerder op punt gestelde Kodachrome-pellicule komt mooi tot uiting in de raadgevingen die op de hoes van elk schijfje voorkomen: "The pictures in this reel are made on full color Kodachrome film and reasonable care should be exercised in handling. Do not touch the pictures with fingers. Clean with soft cloth or camel's hair brush. Do not store in hot place. Keep reel in carton when not in use". Ja, in de jaren vijftig ging men nog zorgzaam met de dingen om.
Weer een andere website (die van het Gentse museum Het Huis van Alijn) wijst er op dat de View-Master in de jaren vijftig niet enkel jeugdige, maar ook volwassen kijkers aansprak: "Kinderen genoten van 3D-prentjes van sprookjes terwijl volwassenen op reis viewmasterschijven als souvenir kochten. Zo genoot men nadien thuis van het berglandschap, folklorejurken, de Expo '58 of de grot van Lourdes in 3D. Het merk 'View-Master' werd zo populair dat 'een viewmaster' synoniem werd voor een stereoscoop".
In mijn eigen collectie View-Master-filmpjes wordt die interesse van de volwassenen - in dit geval mijn ouders, want zij kochten de fotoschijfjes voor mij - nog voor een vleugje weerspiegeld door twee exemplaren die verwijzen naar reisbestemmingen van mijn vader en moeder in de jaren vijftig: "Grand Duchy of Luxemburg" en "The Rhineland Germany" - en door drie schijfjes over het karnaval en het bloemencorso van Nice ("The Riviera / Nice, France"). Bij de aankoop van deze reels heeft de (het dient gezegd: doorgaans goede) smaak van mijn moeder zonder twijfel de doorslag gegeven, want ik herinner me dat ik zelf toen voor dergelijke toeristisch-culturele, non-fictie onderwerpen niet uit de bol ging.
Ik kreeg het liefst schijfjes met verhalen. Sprookjes zijn goed vertegenwoordigd in mijn verzameling: "Hansel and Gretel" (Hans en Grietje), "Cinderella" (Assepoester), "Sleeping Beauty" (Doornroosje), "Goldilocks and the three Bears" (Goudlokje). Maar ook de invloed van mijn cinemabezoek is duidelijk aanwezig: "Tom and Jerry in The Cat Trapper", twee schijfjes over de Indiaan "Brave Eagle", drie Tarzan-schijfjes ("Tarzan finds a son", "Tarzan saves the Jungle Explorer" en "Tarzan rescues Numa the Lion").
Sommige schijfjes waren eenzaten, maar nogal wat reels behoorden tot een setje van drie: na verloop van tijd werden die ook wel samen verpakt in een dun doosje met een mooie kleurenfoto er op - maar zo'n kleurig gevalletje heb ik in mijn kinderjaren niet bezeten. Al mijn reels - ook deze die min of meer aan elkaar gelieerd zijn - zitten in afzonderlijke, van die typisch donkerblauwe View-Master-hoesjes. Uitzonderlijk was er ook een (vouw)blaadje met nadere uitleg aan toegevoegd: met name bij mijn Tarzan-filmpjes zitten opvallend uitgebreide teksten, die, scène-per-scène, het verhaal omstandig uit de doeken doen.
In totaal bezit ik 21 oude View-Master-schijfjes, de volledige collectie uit mijn kinderjaren, denk ik - hier is godzijdank nu eens niets verloren gegaan. Raar maar waar: toen ik mijn View-Master met het oog op dit artikel opdiepte, kon ik me van de beelden - die ik in mijn kinderjaren toch veelvuldig bekeken en diep in me opgenomen moet hebben - nauwelijks iets herinneren. Enkel de waterval van het Müllerthal (op het Groothertogdom Luxemburg-schijfje) stond me nog enigszins voor de geest, maar die heb ik natuurlijk ook (en toevallig recent nog) op ansichtkaarten gezien.
Bij het herbekijken van de filmjes viel ik echter van het ene déjà vu in de andere Aha-ervaring! Wat is ons geheugen toch een vreemd orgaan: de beelden zelfstandig (her)oproepen ging niet... maar herkenning was er volop... de taferelen zaten dus wel degelijk nog diep in mijn geheugen opgeborgen.
Wat me ook opviel: de producenten van de filmpjes hadden zich uiteraard ingespannen om de driedimensionaliteit, de (fictieve) ruimtelijkheid, zo sterk mogelijk uit de verf te doen komen, en (zo merkte ik nu) dat was ze eigenlijk het best gelukt in die toeristisch-aardrijkskundige filmpjes over het Groothertogdom en de Rijnstreek. Anders dan in mijn kinderjaren waren het nu deze, de werkelijke-wereld-weergevende, schijfjes die het sterkst tot mijn verbeelding spraken!
Wat mij ook maar al te bekend voorkwam: het klaaglijke geluid van de hendel waarmee je het schijfje naar een volgend beeld draait (met name wanneer hij bijna op zijn laagste punt is gekomen). Zou dit bij al die modellen E te horen zijn - of enkel bij het mijne? Hoe dan ook: een authentieke sound uit mijn kindertijd!
De View-Master-reels die ik bezit werden vervaardigd in België (dat staat in hele kleine lettertjes op de schijfjes zelf). Op de hoesjes leest men: "Sawyer's Europe S. A. / Bruxelles". Op twee ervan staat achteraan een stempel. Zo weet ik dat mijn ouders minstens sommige van mijn reels (en misschien ook het View Master-apparaat zelf) gekocht hadden bij "Belfoto / 45, IJzerenleen, 45 / Mechelen" - een handelszaak waarvan mij zelfs het bestaan niet (meer) bekend is.
De firma Sawyer's zou het uitzingen tot in 1966, toen werd ze overgenomen door het bedrijf GAF ("General Aniline & Film Corporation"). Na diverse omzwervingen kwam het View-Master-concept anno 1997 bij de bekende speelgoedgigant Fisher Price terecht.
Ook hedendaagse kinderen kunnen door de Sint nog met het wonderlijke View-Master-kijktoestel - weliswaar in een sterk gewijzigde vormgeving - en de nodige bijhorende schijfjes verblijd worden. Op voorwaarde natuurlijk dat ze de afgelopen tijd even braaf en vlijtig zijn geweest als ik destijds was. Mocht dit laatste niet het geval zijn, ja dan zullen ze zich met één van die prozaïsche, geheel on-historische computer-games tevreden moeten stellen.
Geraadpleegde bronnen: internet, website 20th Century Stereo Viewers, www.viewmaster.co.uk, geraadpleegd november 2012; internet, website Viewmaster.nl, www.viewmaster.nl, geraadpleegd november 2012; internet, website van het museum Het Huis van Alijn (Gent), www.huisvanalijn.be, geraadpleegd november 2012; internet, trefwoord View-Master in internet-encyclopedie Wikipedia (Nederlands- en Engelstalige versies), geraadpleegd november 2012.
En, by the way… Dit is mijn 100ste Zand-in-je-hand-blogartikel. "Voor wie zing je vogel, voor wie zing je? Voor de bomen op het plein, of voor de kraaien rond de toren? … Voor de diepte van het moeras, of voor de sterren aan de hemel? … Voor de bruid die morgen trouwt, of voor de man die zich bedrinkt? … Voor de stem van elke dag die in de eeuwigheid verklinkt? Het geeft niet, als je maar zingt" (Jules De Corte, 1924-1996).
